Τρίτη 25 Οκτωβρίου 2011

Βιβλιοπαρουσίαση




Δημήτρης Μπαλτάς

Η ΡΩΣΣΙΑ ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΪ ΓΚΟΓΚΟΛ

Εναλλακτικές Εκδόσεις

Αθήνα 2011, σσ. 124

Στη ρωσική (και γενικότερα στην ευρωπαϊκή) λογοτεχνία του 19ου αιώνα ο Νικολάι Γκόγκολ αναμφισβήτητα κατέχει μια εξέχουσα θέση. Στη χώρα μας είναι κυρίως γνωστός για τη θεατρική του παραγωγή, χάρη σε έργα του όπως «Ο Επιθεωρητής» ή το «Ημερολόγιο ενός τρελλού». Παρά ταύτα, ως συγγραφέας είναι ένας βαθύς γνώστης της Ρωσίας και των κατοίκων της, τους οποίους περιέγραψε σε αρκετά πεζογραφήματά του. Σε αυτά αποτυπώνονται υπό το πρίσμα του ρεαλισμού και του νατουραλισμού οι βαθιές αντιφάσεις της ρωσικής ψυχής, αλλά και γενικότερα της αχανούς πατρίδας του. Για όλους αυτούς τους λόγους ο Γκόγκολ αποκλήθηκε χαρακτηριστικά «Ρώσος Ντίκενς».

Στη σύντομη μελέτη που παρουσιάζουμε εδώ, ο συγγραφέας «ανατέμνει» τη Ρωσία του πρώιμου 19ου αιώνα. Ο Δημήτρης Μπαλτάς είναι διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (2002) και συγγραφέας αρκετών έργων στα οποία εξετάζει πτυχές της ρωσικής φιλοσοφίας και φιλολογίας. Στο παρόν έργο μελετά κυρίως τις θέσεις που διατυπώνει ο Γκόγκολ στο έργο του «Νεκρές Ψυχές», το οποίο οραματιζόταν ως το πρώτο μιας τριλογίας (την οποία όμως ουδέποτε ολοκλήρωσε) αντίστοιχης της «Θείας Κωμωδίας» του Δάντη. Στη σχεδιαζόμενη τριλογία του Γκόγκολ οι «Νεκρές Ψυχές» επρόκειτο να έχουν ρόλο αντίστοιχο με της «Κόλασης» στην τριλογία του Δάντη. Γι' αυτό τον λόγο ο συγγραφέας κατηγορήθηκε ότι παρουσίαζε υπερβολικά αρνητικά τους συμπατριώτες του, χωρίς στην πραγματικότητα να τους έχει γνωρίσει από κοντά. Οι ίδιοι οι επικριτές του πάντως αναγνώρισαν σε άλλες περιπτώσεις τη διεισδυτικότητα των παρατηρήσεών του.

Το έργο διαρθρώνεται σε τέσσερα κεφάλαια. Στο πρώτο, με τίτλο «Αυτοπροσωπογραφία του Γκόγκολ», ο συγγραφέας παρουσιάζει ένα πνευματικό πορτραίτο του διάσημου Ρώσου ομοτέχνου του. Στο δεύτερο, που τιτλοφορείται «Η Ρωσσία και η Ρώσσοι» (σύμφωνα με την ορθογραφία του συγγραφέα»), αναλύεται η Ρωσία της εποχής του Γκόγκολ και προβάλλονται τα αρνητικά πνευματικά χαρακτηριστικά της, λόγος για τον οποίο ο ίδιος έγινε (όπως προαναφέρθηκε) στόχος επικρίσεων. Το τρίτο κεφάλαιο έχει τον τίτλο «Κράτος και κοινωνία», και σ' αυτό παρουσιάζονται οι θέσεις του Γκόγκολ σχετικά με την απουσία τιμιότητας που διέκρινε τους σύγχρονούς του και την εκτεταμένη διαφθορά, κυρίως μεταξύ των δημοσίων υπαλλήλων του ρωσικού κράτους. Τέλος, στο τέταρτο κεφάλαιο, υπό τον τίτλο «Το θρησκευτικό στοιχείο στο έργο του Γκόγκολ», εξετάζεται η θρησκευτικότητα και τα στοιχεία γνήσιας χριστιανικής ηθικής που ανιχνεύονται στο έργο του Γκόγκολ.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα καταληκτικά σχόλια του συγγραφέα, στο κεφάλαιο των «Συμπερασμάτων» (σελ. 98): «Είναι αξιοσημείωτο ότι πολλά από τα χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν την Ρωσσία του ιθ' αιώνα και τους ανθρώπους της, παρατηρούνται και στις σύγχρονες, θεωρούμενες ως δημοκρατικές, κοινωνίες. Ως εκ τούτου, η γκογκολική κριτική έχει μία ιδιαίτερη επικαιρότητα. Υπερβαίνει τους τοπικούς και χρονικούς περιορισμούς και απευθύνεται στον άνθρωπο και στην κοινωνία κάθε εποχής. Εδώ ακριβώς θα πρέπει να εντοπισθεί και να αναδειχθεί και το προφητικό περιεχόμενο της σκέψεως του Ν. Γκόγκολ».

Νίκος Νικολούδης


(Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό http://www.historical-quest)